Flora Sachs – przewodnicząca loży masońskiej z Jeleniej Góry

Podczas sierpniowej wizyty w Archiwum Państwowym w Szczecinie natknęłam się na ciekawą kolekcję – kartotekę członków lóż masońskich sporządzonej przez Głównym Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy w latach 1939-1945. A w niej – na kartę kobiety, Flory Sachs. Jeleniogórzanki, Żydówki, przewodniczącej Schwestern Vereinigung der Victoria Loge czyli Stowarzyszenia Sióstr Loży Victorii.

Karta Flory Sachs z kartoteki członków loży masońskiej
Karta Flory Sachs z kartoteki członków loży masońskiej

Karta Flory Sachs z kartoteki członków loży masońskiej / Fot. Marta Maćkowiak, Archiwum Państwowe w Szczecinie

Flora Sachs z Jasnej

Główna siedziba Victoria Loge znajdowała się w Goerlitz (dokładnie przy Bismarckstrasse 13) i wbrew ogólnej opinii, jej działalność nie dotyczyła nauk tajemnych, a głównie edukacji dotyczącej judaizmu i skupiała się na promocji takich wartości jak tolerancja, dobro i człowieczeństwo.

Według wspomnianej karty Flora mieszkała dokładnie przy Lichte Burgstrasse 21 w Hirschberg, czyli dzisiejszej ulicy Jasnej w Jelenie Górze.

Urodziła się 11 października 1878 w mieszkaniu przy ulicy Drucianej 1 (Drahtzieher Gasse). Była drugim z ósemki dzieci Adolfa Nathana, handlarza rodem z Cieplic (Warmbrunn), i Liny z domu Cohn. W wieku 20 lat poślubi 4 lata starszego Simona Sachsa, handlarza z Kępna, syna Michaela Sachsa i Marie z domu Markus, mieszkającego przy Placu Ratuszowym 38. Rok później, 16 maja 1899 w mieszkaniu przy Jasnej 18 urodzi się ich pierwszy synek, Max, a 17 stycznia 1904 drugi – Lothar, w mieszkaniu przy Jasnej 3.

Rodzice Flory Sachs z domu Nathan – Adolf Nathan i Lina urodzona Cohn / Zdjęcia dzięki uprzejmości Pana Stephena Anthoniego Giessweina

Akt urodzenia Flory Sachs

Akt urodzenia Flory Sachs / Źródło: Bundesarchiv w Berlinie

W 1911 roku Flora stanie się właścicielką kamienicy przy Jasnej 21. Według opracowania dokumentacji budowlanej w Roczniku Jeleniogórskim:
 
„Kamienica miała fasadę o szerokości 8,5 m, na parterze której po lewej stronie (wschodniej) znajdowała się szeroka brama z przejazdem, pośrodku drzwi wiodące do sklepu oraz okno wystawowe. Głębokość kamienicy od ulicy do podwórza wynosiła 17,5 m. Wysokość kamienicy wynosiła ok. 15 m. Posiadała ona cztery kondygnacje (parter i trzy piętra) oraz użytkowe poddasze. Klatka schodowa znajdowała się w centralnej części budynku. Autorem projektu przebudowy kamienicy w 1911 r. była znana jeleniogórska spółka architektoniczna „Gebruder Albert Architecten” – Bracia Albert Architekci. Flora wzmocniła konstrukcję budynku. Przebudowała urządzenia sanitarne (łazienki, toalety), jak również okno wystawowe mieszczącego się na parterze sklepu.”
 
W 1916 roku właścicielem kamienicy zostanie jej mąż, Simon Sachs, który w 1923 roku przebuduje schody w budynku gospodarczym na zapleczu, wybuduje komin o wysokości 9 m ponad ziemię, a w 1927 roku zadba o nową elewację.
Budynki przy Lichte Burgstrasse (dzisiejszej Jasnej) w Jeleniej Górze

Nieistniejące dziś kamienice przy Lichte Burgstrasse (dzisiejszej ulicy Jasnej) w Jeleniej Górze / Źródło: Polska-org.pl

Sachsowie prowadzili tutaj również firmę trudniącą się wyprawianiem skór i handlem wyrobami skórzanymi, a Simon pełnił funkcję członka zarządu gminy żydowskiej w Jeleniej Górze. 

Reklama Simona Sachsa w Arbeite Zeitung, rok 1931

Reklama Simona Sachsa w Arbeite Zeitung, 1931

Hitler u władzy

Niestety wraz z dojściem Hitlera do władzy, sytuacja jeleniogórskich Żydów stawała się coraz trudniejsza. Z około 360 członków gminy w roku 1932, liczba żydowskich mieszkańców spadła do około 144 w 1938. A po Nocy Kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, podczas której nazistowskie bojówki zniszczyły synagogę, cmentarz i żydowskie sklepy liczba ta spadła jeszcze bardziej – do 67 osób w 1939.
 
Flora i Simon zginęli w obozie w Theresienstadt. Simon 5 kwietnia 1943, Flora rok później – 13 marca 1944.

Karty Flory i Simona z obozu Theresienstadt

Oświadczenie o śmierci Flory zamieszczone przez jej siostrę

Oświadczenie o śmierci Flory zamieszczone przez jej siostrę / Źródło: Yad VaShem

Together forever, married 45 years

Dwie siostry Flory przeżyły i wyemigrowały do Izraela.  Młodszemu synowi Flory i Simona, Lotharowi, udało się razem z żoną wyemigrować do Stanów Zjednoczonych jeszcze w 1938 roku. Dożywszy 69 lat został pochowany na Florydzie, a 22 lata poźniej spoczęła obok niego ukochana żona, z dopiskiem: Together forever, married 45 years 🖤
 
Nagrobek Lothara i Hildegarde

Jedna strona listy pasażerskiej, na której znajdują się Lothar i Hildegarde Sachs. Wypłynęli z Hamburga 29 czerwca 1938 roku.

Oświadczenie woli Lothara Sachsa, syna Flory i Simona, odnośnie zostania obywatelem amerykańskim

Źródła:

  • Landesarchiv w Berlinie
  • Rocznik Jeleniogórski, tom XXXIX 200 APJG, AmJG, sygn. 5442. IVO ŁABOREWICZ 28 AP JG, AmJG, sygn. 5442 („Bau akten betr. Lichte Burgstarsse nr 21, Grundbuch nr 192“, za latach 1875-1926)
  • Żydzi niemieccy w Jeleniej Górze tuż po zakończeniu II wojny światowej, Marek Szajda
  • Polska-org.pl
  • Archiwum Państwowe w Szczecinie
  • Yad VaShem

Końcowy raport składa się z kopi odnalezionych dokumentów, tłumaczeń, zdjęć oraz podsumowania. Wyjaśniam pokrewieństwo odnalezionych osób, opisuję sprawdzone źródła i kontekst historyczny. Najczęściej poszukiwania dzielone są na parę etapów i opisuję możliwości kontynuacji.

Czasem konkretny dokument może zostać nie odnaleziony z różnych przyczyn – migracji do innych wiosek/miast w dalszych pokoleniach, ochrzczenia w innej parafii, lukach w księgach, zniszczeń dokumentów w pożarach lub w czasie wojen.  Cena końcowa w takiej sytuacji nie ulega zmienia, ponieważ wysiłek włożony w poszukiwania jest taki sam bez względu na rezultat.

Raporty mogą się od siebie mniej lub bardziej różnić w zależności od miejsca, z którego rodzina pochodziła (np. dokumenty z zaboru pruskiego, austriackiego i rosyjskiego różnią się od siebie formą i treścią).

 

Na podstawie zebranych informacji (Twoich i moich) przygotuję plan i wycenę – jeśli ją zaakceptujesz, po otrzymaniu zaliczki rozpoczynam pracę i informuję o przewidywanym czasie ukończenia usługi. Standardowe poszukiwania trwają około 1 miesiąca, a o wszelkich zmianach będę informować Cię na bieżąco.

Na Twoje zapytanie odpiszę w ciągu 3 dni roboczych i jest to etap bezpłatny. Być może zadam parę dodatkowych pytań, dopytam o cele albo od razu przedstawię propozycję kolejnych kroków.

Warto pamiętać, że im więcej szczegółów podasz, tym więcej rzeczy mogę odkryć.

Podziel się ze mną:

  • Imionami i nazwiskami przodków (wszystkich, o których wiesz)
  • Miejscami urodzenia i zamieszkania (jeśli jest inne np. wojnie)
  • Datami urodzenia, ślubów i zgonu (mogą być orientacyjne)
  • Informacjami o rodzeństwie, kuzynach, emigracjach.
  • Legendami i historiami rodzinnymi

I najważniejsze – jeśli masz niewiele informacji, zupełnie się tym nie martw, w takich sytuacjach także znajdę rozwiązanie.

All rights reserved ® Marta Maćkowiak 2023

Impressum:
Projekt: lukaszhajduk.com
Kod: tomhajduk.com
Zdjęcia: @kasia_kaleta

Polityka prywatności