Archiwa okradanie emigrantów - Genealogia - Marta Maćkowiak

Oszustwo „na konsula”- historia Sary Merlińskiej i Abrama Lejba Westera

Szukając informacji w przedwojennych gazetach w innej sprawie, natknęłam się na ciekawy artykuł na temat popularnego w tamtym czasie oszustwa „na konsula”. Postanowiłam prześledzić losy jednej z ofiar tego procederu, Sary Merlińskiej, i bohatera całego zamieszania – Abrama Lejba „Mojsie” Westera.

Kurier Warszawski, 7 sierpnia 1938

Wyjazd do Urugwaju i krótki pobyt w „Domu Emigranta”

Według artykułu, który pojawił się w Kurierze Warszawskim 7 sierpnia 1938, Sara Merlińska, planowała udać się do rodziny w Urugwaju. W związku z tym, przyjechała z Białegostoku na kilka dni do Warszawy załatwić wszystkie formalności i zatrzymała się w „Domu Emigranta” przy ul. Mylnej. W okolicy spotkała kilkakrotnie mężczyznę, podającego się za przyszłego emigranta, który opowiedział jej o trudach związanych z przewozem pieniędzy za granicę i o świetnym rozwiązaniu.

Mianowicie, przy Nowym Świecie 12, miało znajdować się biuro „Komisji Dewizowej”, które pomagało w przewożeniu dewiz za granicę – oczywiście ze 100% gwarancją i bez żadnych opłat. Sara posłuchała życzliwego nieznajomego i wybrała się 29 lipca 1938 roku pod wskazany adres. Na klatce schodowej natknęła się na samego „konsula Urugwaju”, który po przyjęciu od niej 2000 złotych i 400 dolarów amerykańskich, obiecał zająć się sprawą jak najszybciej.

Niestety, szybko okazało się, że Sara padła ofiarą oszusta, a mężczyzna i pieniądze przepadły. Kobieta szybko zgłosiła się na policję i dzięki podanemu rysopisowi, udało się ustalić, że oszustem był Moszek Wester – „jeden z najzuchwalszych złodziejów i oszustów, specjalista od okradania emigrantów”. Niedługo potem aresztowano go na melinie złodziejskiej przy ul. Nowe Miasto 5. Skradzionych pieniędzy nie odzyskano.

Gazeta Robotnik, 1938

Warszawa – Southampton – Buenos Aires – Montevideo

Kradzież i oszustwo na szczęście nie pokrzyżowały planów Sary. Okazało się, że wyruszyła do Urugwaju jeszcze w tym samym roku. 3 września 1938 weszła na pokład statku Asturias wypłynęła z portu w Southampton do Buenos Aires. Miała 22 lata i w towarzystwie 17-letniego Hersza Cyjona podróżowali w trzeciej klasie.

Z Buenos Aires ruszyła do Montevideo w Urugwaju, gdzie spotkała się z rodziną i poznała swojego przyszłego męża Leo Conijeski. Udało mi się też odnaleźć kartę turystyczną Sary, która zawierała jej fotografię i dokładniejsze dane. Urodziła się 10 sierpnia 1915 w Białymstoku, jej rodzice nazywali się Aron Merliński i Mera z domu Glatstein.

Karta turystyczna Sary Merlińskiej

Los rodziny

Sara zmarła 8 marca 1983 w Montevideo i została pochowana na żydowskim cmentarzu. Miała co najmniej jedną starszą siostrę. Dora Słocka z domu Merlińska urodziła się w Białymstoku w 1908 roku i mieszkała tam przy ul. Kupieckiej 17 razem z mężem Borysem Słockim, urzędnikiem, urodzonym w 1906 roku w Wilnie, i córką Lorą, urodzoną w 1939 roku w Białymstoku. Cała trójka zginęła w czasie wojny.

Oświadczenie o śmierci Dory zamieszczone przez jej krewnego Leona Rabinowicza w Yad VaShem

A co z „konsulem”?

Wester na tym występku nie poprzestał. Niecałe 4 miesiące po oszukaniu Sary, został ponownie ujęty. Tym razem w roli ambasadora próbował „ułatwić wyjazd” do Stanów Zjednoczonych Rudolfowi Ruegerowi. Ten na szczęście szybko się zorientował i zdemaskował przestępcę, który w tym momencie był już notowany 27 razy za oszustwa „na konsula”, tym razem próbował sił jako ambasador.

5 listopada 1938, Dzień Dobry

Teczka personalna

Choć skłaniałam się ku temu, że Abram i Moszek to ta sama osoba, istaniała możliwość, że byli też krewnymi. Ostatecznie rozważania rozwiązała teczka personalna z Urzędu Śledczego z Warszawy, która nie tylko zawierała dziesiątki stron dokumentów dotyczących oszustw Westera, ale także akta o wartości genealogicznej. Między innymi fotografie, odpis aktu urodzenia, wypis z ksiąg ludności stałej czy akta oskarżenia.

Zdjęcia Abrama Lejba „Mojsie” Westera z teczki personalnej z Urzędu Śledczego m.st. Warszawy 1927-1948 / Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie

Abram Lejb Wester, znany również pod pseudonimem Mojsie, urodził się w Szydłowcu 16 lipca 1899. Jego rodzice nazywali się Pinkus Wester i Michla z Kosiorowskich. Z zawodu był piekarzem, ale jak wspomniano w jednym z aktów oskarżenia, pozostawał bez zajęcia. Abram miał 164 i pół centymetra wzrostu, miał brązowe oczy, włosy w kolorze ciemny blond i pociągłą twarz. Wspomniana w Kurierze Warszawskim „melina złodziejska”, która znajdowała się pod adresem Nowe Miasto 5/46, okazała się być prywatnym mieszkaniem Westera, w którym mieszkał z żoną Esterą i czterema córkami: Salą, Michlą, Gucią i Felą.

Działalność przestępcza Westera nie ograniczała się tylko do Warszawy – notowany był także we Lwowie, Gdyni i Łodzi. W dokumentach pojawiają się też nazwiska i adresy wspólników, między innymi Estera Farbiarz, która, biorąc pod uwagę jej adres zamieszkania (Nowe Miasto 5/46) była żoną Abrama.

Strona z teczki personalnej z Urzędu Śledczego m.st. Warszawy 1927-1948 / Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie

Mimo, że zdecydowana większość oskarżeń dotyczyła oszustwa „na kopertę”, znalazło się też jedno, dotyczące sutenerstwa, wniesione przez Basię Zyzie, córkę Chaima i Chany, pracownicę seksualną, mieszkającą w Warszawie przy ulicy Kopińskiej 1/69. Abram miał obiecać Basi utrzymanie i otwarcie wspólnego sklepu w zamian za 300 złotych, które sama zarobiła i mu przekazała. Krótko po tym Wester zapadł się pod ziemię.

Prawdopodobnie po raz pierwszy został aresztowany za kradzież w 1919 roku i odsiedział wówczas 3 miesiące w więzieniu. Ostatni wpis w jego kartotece jest z 9 sierpnia 1940 roku. Nie wiadomo czy przeżył wojnę, a jeśli przeżył – to czy pod swoim prawdziwym, czy przybranym nazwiskiem…

Być może niedługo będzie kontynuacja 🙂

Marta

Źródła:

Polona
Yad VaShem
Archiwum Państwowe w Warszawie
United States Holocaust Memorial Museum

Oszustwo „na konsula”- historia Sary Merlińskiej i Abrama Lejba Westera

Wyjazd do Urugwaju i krótki pobyt w „Domu Emigranta”